Φιλοσοφικὴ προσέγγιση στὸ Περὶ Φιλίας τοῦ Ἀριστοτέλους

Ἀριστοτέλους, «Περὶ Φιλίας»: Φιλοσοφικὴ προσέγγιση

Εἰσηγήτρια: Ἄννα Χ. Μαρκοπούλου, Δρ. Ἐπιστημῶν τῆς Ἀγωγῆς τοῦ Παν/μίου τῆς Σορβόννης (Paris V René Descartes)

Tὰ «Ἠθικὰ Νικομάχεια», ἀπόρροια τῶν προφορικῶν διδασκαλιῶν τοῦ Ἀριστοτέλους πρὸς προχωρημένους μαθητές, ὅπως αὐτὸ ἀναδεικνύεται ἀπὸ τὸν τρόπο τῆς γραφῆς ποὺ διατηρεῖ τὴν ζωντάνια τῆς προφορικῆς ὁμιλίας, καθὼς καὶ ἀπὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ ἔκθεση τῶν φιλοσοφικῶν θέσεων δὲν γίνεται δογματικὰ, ἀλλὰ μέσῳ τῆς ἐπεξεργασίας ἀποριῶν, εἶναι ἡ τελειώτερη περὶ ἡθικῆς πραγματεία τοῦ Ἀριστοτέλους.

Τὰ «Ἠθικὰ Νικομάχεια» ἀποτελοῦν, μαζὶ μὲ τὰ «Ἠθικὰ Εὐδήμεια», τὰ «Ἠθικὰ Μεγάλα» καὶ τὸ «Περὶ Ἀρετῶν καὶ Κακιῶν», τὴν ἠθικὴ τετραλογία τοῦ Ἀριστοτέλους. Σύμφωνα μὲ τὰ δεδομένα τῆς πρόσφατης ἔρευνας, τὰ «Ἠθικὰ Νικομάχεια» εἶναι ἔργο τῶν ὥριμων χρόνων τοῦ φιλοσόφου καὶ ἕνα ἀπὸ τὰ τελευταῖα του ἔργα.

Ὁ τίτλος τοῦ ἔργου παραμένει ἕνα ἄλυτο πρόβλημα γιὰ τὴν ἔρευνα, ὅμως, ἡ ἐπικρατέστερη ὑπόθεση εἶναι ὅτι τα «Ἠθικὰ Νικομάχεια» ἐξεδόθησαν λίγο μετὰ τὸν θάνατο τοῦ Ἀριστοτέλους καὶ ὅτι, μὲ τὴν εὐκαιρία αὐτὴ, τὸ ἔργο ἔλαβε τὸν συγκεκριμένο τίτλο, σὲ ἀνάμνηση τοῦ γιοῦ τοῦ φιλοσόφου, ὁ ὁποῖος, σύμφωνα μὲ τὴν ἀρχαία πληροφορία «μειρακίσκος ὤν ἀπέθανεν ἐν πολέμῳ».

Τὰ «Ἠθικὰ Νικομάχεια» ἀποτελοῦνται ἀπὸ δέκα βιβλία: Στὸ Α΄ βιβλίο προσδιορίζεται τὸ γενικὸ θέμα τῆς πραγματείας ποὺ εἶναι ἡ εὐδαιμονία ὡς τελικὸς σκοπὸς τῆς ζωῆς καὶ ὡς ἡ τελειότερη ἐνέργεια τῆς ζωῆς κατ᾽ ἀρετὴν. Ἐπίσης, ἐδῶ γίνεται ἡ διάκρισις τῶν ἀρετῶν σὲ ἡθικὲς καὶ διανοητικὲς. Στὸ Β΄ βιβλίο προσεγγίζεται ἡ ἀρετὴ ὡς ἕξις καὶ ὡς μεσότης. Στὸ Γ΄ βιβλίο διακρίνονται οι ἑκούσιες ἀπὸ τὶς ἀκούσιες πράξεις, ὁρίζεται ἡ προαίρεσις καὶ η ἐλευθερία τῆς βουλήσεως καὶ περιγράφονται οἱ ἠθικὲς ἀρετές. Στὸ Δ΄ βιβλίο συνεχίζεται ἡ περιγραφὴ τῶν ἡθικῶν ἀρετῶν. Στὸ Ε΄ βιβλίο προσεγγίζεται ἡ ἀρετὴ τῆς δικαιοσύνης. Στὸ Ζ΄ βιβλίο παρουσιάζονται καὶ ἀναλύονται οἱ διανοητικὲς ἀρετὲς καὶ, εἰδικώτερα, ἡ ἀρετὴ τῆς φρονήσεως, ἡ ὁποία ὁρίζεται ὡς πρακτικὴ σοφία, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν πλατωνικὴ ἀντίληψη, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ἡ φρόνησις εἶναι διανοητικὴ ἀρετή. Στὸ Η΄ βιβλίο παρουσιάζονται καὶ ἀναλύονται οἱ διαταραχὲς καὶ οἱ ἀδυναμίες τῆς βουλήσεως ποὺ σχετίζονται μὲ τὶς ἠθικὲς ἀρετές. Ἐπίσης, γίνεται μιὰ πρώτη προσέγγιση τῆς ἡδονῆς. Στὸ Θ´ καὶ στὸ Ι΄ βιβλίο ὁρίζεται καὶ ἀναλύεται διεξοδικὰ ἡ φιλία. Τέλος, στο Κ´ βιβλίο προσεγγίζεται γιὰ δεύτερη φορὰ ἡ ἡδονὴ καὶ διατυπώνεται τὸ τελικὸ συμπέρασμα τοῦ ἔργου ὅτι δηλαδὴ ἡ θεωρία εἶναι τὸ ὕψιστο ἀγαθὸ τοῦ ἀνθρώπινου βίου.

Ἐπιλέξαμε νὰ προσεγγίσουμε φιλοσοφικὰ καὶ νὰ ἀναλύσουμε διεξοδικὰ ἀντιπροσωπευτικὰ χωρία γιὰ τὴν φιλία ποὺ, ὅπως προαναφέραμε, παρουσιάζονται στὰ βιβλία Θ΄ καὶ Ι΄ τῶν «Ἠθικῶν Νικομαχείων».

Σᾶς προσκαλοῦμε, λοιπὸν, τὴν Τρίτη, 22 Νοεμβρίου,  στὶς 19.30´ στὸν πολιτιστικὸ σύλλογο «Παλαίχθων» ὅπου θὰ πραγματοποιήσουμε τὸ πρῶτο μας μηνιαίο σεμινάριο, στὸ ὁποῖο θὰ κάνουμε μιὰ γενικὴ εἰσαγωγὴ στὰ «Ἠθικὰ Νικομάχεια» καθὼς καὶ θὰ διαβάσουμε καὶ θὰ ἀναλύσουμε τὰ δύο πρῶτα κεφάλαια τοῦ Θ΄ βιβλίου, στὰ οποῖα ὁρίζεται ἡ φιλία καὶ προσδιορίζονται τὰ αἴτιά της (Ἁριστοτέλους, Ἠθικὰ Νικομάχεια Θ´, 1155a-1156a6).